Historia kościoła w Karlinie
Kościół św. Michała w Karlinie wzniesiony został, jak podaje Micraelius w 1510 roku z polecenia biskupa Martina Carith, przez ówczesnego burmistrza i przedstawiciela kościoła w Karlinie Clausa Rinkholda, prawdopodobnie na miejscu wcześniejszego kościoła w Karlinie, zniszczonego w 1409 r. Wydaje się, że przez około 100 lat, tj od czasu spalenia miasta przez księcia szczecińskiego Bogusława VIII - w okresie wyraźnego upadku miasta i kryzysu spowodowanego nieustabilizowaną sytuacją polityczną, mieszkańcy korzystali z prowizorycznej kaplicy wzniesionej na miejscu zniszczonego kościoła (oraz z kaplicy św. Jerzego zlokalizowanej za miastem przy drodze prowadzącej do Koszalina). Biskup Magnus otrzymał na ten cel w 1418 r. 30 tys. guldenów tytułem odszkodowania przyznanego przez Sobór w Konstancji. Patronat nad kościołem sprawowali początkowo biskupi kamieńscy, natomiast po sekularyzacji - książęta szczecińscy. Od 31 grudnia 1729 r. magistrat miał prawo powoływania diakona. Do parafii kościoła karlińskiego należało miasto Karlino wraz z terenem wyspy zamkowej, młynami i innymi posiadłościami miejskimi i książęcymi oraz wsie Kowańcz, Redlino i Karścino. Początkowo kościół obsługiwał jeden ksiądz, od 1655 r. powołano drugiego kapelana, który zatrudniony był jednocześnie w szkole, a we wzmiankach z końca XVII w. wymieniany jest także organista. Kościół otoczony był cmentarzem, będącym miejscem pochówku dla mieszkańców Karlina i wsi należących do parafii. Cmentarz przykościelny zlikwidowano na początku XIX w. przenosząc go na ulicę Koszalińską na tzw. Wzgórze Wiatraczne (teren obecnego parku).
Na początku XX w. otwarto nowy cmentarz na przedłużeniu parku na Górze Karola - w miejscu do dziś wykorzystywanego parku, na którym wzniesiono neogotycką kaplicę. Dawny wygląd kościoła znany jest z rycin E. Lubinusa i M. Meriana. Budynek posiadał jeszcze ok. połowy XVII w. wysoką sygnaturkę na szczycie wieży oraz na zwieńczeniu dachu we wschodniej części korpusu nawowego. Kościół w Karlinie w dużej mierze został zniszczony podczas pożaru w 1685 r. - prawdopodobnie wypalone zostało wnętrze korpusu nawowego i prezbiterium. Rozwarstwienie widoczne w narożnikach wieży i naw, a także pewne niekonsekwencje w kompozycji wieży są przypuszczalnie rezultatem odbudowy kościoła po pożarze w ostatniej ćwierci XVII w. Według tekstów źródłowych podczas tego samego pożaru zniszczony został obraz namalowany na drewnie, wspomniany przez Daniela Cramera w jego opracowaniu "Pomerschen Kirchengeschichte", przedstawiający naturalnej wielkości wizerunek biskupa Martina Carith - fundatora kościoła, który został w nim pochowany, oraz obraz przedstawiający scenę "Uczty u Heroda" i "Ścięcia Jana Chrzciciela". Zniszczony został również kamienny nagrobek biskupa Martina Weyhera z II poł. XVI w. znajdujący się w prezbiterium kościoła. Został on później odnowiony na koszt rodziny biskupa (miasta nie było stać na taki wydatek).
W 1807 roku kościół ucierpiał znacznie podczas kwaterowania i przemarszów wojsk francuskich w okolicy Karlina. Wykorzystywany był wówczas jako magazyn wojskowy. Część wyposażenia kościoła przeniesiono do budynku plebani, gdzie odbywały się nabożeństwa. Dopiero w końcu XIX w. znów przeznaczono kościół na cele sakralne. Należy dodać, że od początku XIX do 1907 r. kościół był przesłonięty od strony rynku budynkiem ratusza, spalonego w 1907 r. i wówczas przeniesionego na narożnik południowo - wschodni Placu Kościelnego.
W 1866 r. przeprowadzono poważne prace remontowe w kościele. Na okres remontu na tymczasową funkcję kościelną zaadaptowano dawną ujeżdżalnię garnizonu, dokąd przeniesiono ławki, ołtarz, ambonę i inne wyposażenie kościoła. Z powodu trwającej wojny odczuwano znaczne trudności z doborem załogi budowlanej, w związku z czym przy budowie pomogli austriaccy jeńcy, dzięki którym jesienią zakończono prace. Prawdopodobnie w tym czasie zmieniono wymiary otworów okiennych w elewacji północnej i dokonano szeregu innych zmian widocznych w obecnej formie kościoła. W 1872 r. odnowiono boczne wejście do kościoła od strony południowej, wydaje się, że obecna forma tejże kruchty zachowała niewiele struktury dawnego obiektu (widocznego na rycinie Meriana) i można traktować ją w całości jako XIX-wieczną. W 1894 r. wykonano prace nad centralnym ogrzewaniem kościoła. Szereg prac remontowych przeprowadzono w 1890 r. - uzupełniono i oczyszczono strukturę murów, przebito drugie okno w zakrystii, a także zainstalowano piec kaflowy oraz powiększono chór organowy. Kościół podczas II wojny światowej nie został zniszczony. Poświęcony ponownie został 24 XI 1945r. W okresie powojennym wykonano nowe instalacje elektryczne, centralnego ogrzewania elektrycznego, radiofonizację, wieżę kościoła pokryto blachą, zaś prezbiterium zyskało dwa witraże figuralne.
Kościół w Karlinie obecnie
W latach 90. XX w. okna ozdobiono witrażami. W 2006r. w ramach I etapu prac dotyczących rewitalizacji centrum Karlina, zagospodarowano teren wokół kościoła. Przy kościele stanął również pomnik patrona parafii – św. Michała Archanioła. W 2007r. rozpoczęto prace nad przywróceniem świetności zabytkowych organów.
W 2009 r. kościół w Karlinie zdobył certyfikat "Perła w Koronie 2009", będący wyrazem uznania w oczach internautów, którzy przez dwa wakacyjne miesiące głosowali w regionalnym plebiscycie portalu naszemiasto.pl na dziesięć najbardziej niezwykłych budowli i pereł architektury. Głosy pochodziły od turystów, sympatyków, także tych z najbliższej, lokalnej społeczności, żywo zainteresowanych promocją bogactwa i piękna swojej ziemi.
Plebiscyt był rozgrywany równolegle w ośmiu województwach. Karliński kościół zdobył 13.773 głosów od internautów, plasując się na III miejscu wśród dziesięciu najbardziej niezwykłych budowli i pereł architektury. Certyfikat znajduje się w galerii. W 2010 r. kościół obchodził jubileusz 500-lecia.
W 2012 roku kościół przeszedł remont kapitalny w ramach projektu pn. "Przebudowa, remont zagospodarowanie terenu zabytkowego kościoła w Karlinie." W ramach remontu zostały przeprowadzone działania dotyczące m. in. zagospodarowania terenu: ogrodzenie kościoła, remont elewacji i wieży kościoła, wykonanie iluminacji kościoła, wymianę stolarki okiennej oraz instalacji ogrzewania i monitoringu oraz przygotowanie wieży widokowej. Remont kościoła i przygotowanie w nim wieży widokowej był jednym z działań wpisujących się w tworzenie infrastruktury turystycznej w Karlinie. Pozyskane fundusze umożliwiły kompleksowy remont naszego zabytku stojącego w sercu miasta. Środki z projektu pozwoliły na ujawnienie prawdziwego uroku tego sakralnego miejsca, które było świadkiem burzliwej historii miasta. Dzięki programowi kościół nie przestanie być częścią Karlina przez kolejne wieki. Całkowita wartość projektu wyniosła 2.030.751,46 zł brutto. Kwota wydatków kwalifikowanych 1.983.265,46 zł brutto. Natomiast dofinansowanie (75% wartości wydatków kwalifikowanych) 1.487.449,09 zł brutto. Pozostała kwota to wkład własny parafii, która na ten cel otrzymała dotację z budżetu gminy Karlino. Dotacja była to kwota wynosząca 535.087,00 zł brutto.
Wieża kościoła pw. św. Michała Archanioła udostępniana jest do zwiedzania po wcześniejszym ustaleniu z Centrum Informacji Turystycznej. Istnieje możliwość zwiedzania kościoła i wieży z przewodnikiem.
- od dnia 1 maja do 30 września codziennie od godz. 8.00 do 18.00.
- od 1 października do 30 kwietnia codziennie od godz. 8.00 do 15.00.
- wejścia w innych terminach przez osoby indywidualne oraz grupy możliwe jedynie po uzgodnieniu z biurem parafii lub Centrum Informacji Turystycznej – tel. 94 311 35 09.
Karlińskie organy
Karlińskie organy zbudowane zostały w stylu neogotyckim. Podczas prac, na największej piszczałce ujawniono datowanie pochodzące z roku 1854 r. Oznacza to, iż organy są starsze niż dotychczas przypuszczano.
Jest to instrument o 17 głosach. Posiada trakturę mechaniczną, klapowo – zasuwową. Jest to najstarszy typ traktury stosowany w organach.
Przed renowacją organy były nieczynne od wielu dziesiątek lat. Czas, owady i zaciekająca z nieszczelnego dachu woda sprawiły, że instrument uległ całkowitej ruinie. Konieczna była wymiana niemal wszystkich z 999 piszczałek.
Wykonanie prac powierzono Firmie Usług Muzycznych „Wojt-Studio” z Chełmna nad Wisłą. Prace rozpoczęto 15.06.2008 r., a zakończono 20.12.2008 r.
Istotą prac renowacyjnych było zachowanie zabytkowego charakteru organów. Prace podzielono na cztery etapy. Pierwszy to całkowity demontaż instrumentu. Drugi - impregnacja drewna, a trzeci, szczegółowa selekcja poszczególnych elementów i detali z przeznaczeniem do naprawy i wymiany. Segmenty, których nie dało się już naprawić, były wykonywane od nowa, z zachowaniem odpowiedniego materiału, z którego został on pierwotnie wykonany. Czwarty i ostatni etap polegał na zamontowaniu wszystkich elementów do instrumentu, następnie na ich wyregulowaniu, później ustawieniu piszczałek na wiatrownicach, intonacji i strojeniu. Cały mechanizm organów pozostał niezmieniony.
Dawny blask odzyskała również szafa organowa. Jest to prospekt wolnostojący z kontuarem (stół gry) zamykanym drzwiczkami dwuskrzydłowymi. Frontowa oprawa szafy jest trójsegmentowa z nieco wysuniętą częścią środkową. Każdy segment zwieńczony został profilowanym fryzem koronkowym. U dołu szafy rozmieszczone elementy traktury, za prospektem wiatrownice, a z tyłu wiatrownica pedałowa. W osobnej obudowie usytuowany jest wielofałdowy miech powietrzny, uruchamiany kiedyś ręcznie, a obecnie za pomocą dmuchawy elektrycznej. Warto jeszcze nadmienić, że podczas jednego z remontów świątyni, prospekt wraz z piszczałkami został zamalowany farbą olejną.
Ciekawostką jest to, że klawiatury instrumentu są w odwróconej kolorystyce. Klawisze tonowe - zwykle białe, tutaj są czarne i zostały wykonane z drewna hebanowego, a klawisze diatoniczne (zwykle czarne), są białe pokryte listkiem kości. Renowacja organów nie byłaby możliwa, gdyby nie wsparcie finansowe Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Na terenie naszej gminy zabytkowe kościoły znajdują się także w Lubiechowie oraz Karścinie.